Foto-credit: Tom van Huisstede (Opbouw ESNS Groningen 2023)

Welke middelen hebben gemeenten in Nederland om festivals toegankelijk te maken voor mensen met een handicap? Verleid je organisatoren met een subsidie of ga je eisen stellen bij het verlenen van een vergunning? Tijdens ESNS (Eurosonic Noorderslag) eind januari 2023 waren beleidsmakers en festivalorganisatoren uit Rotterdam, Arnhem, Utrecht, Zwolle, Amsterdam, Dronten, Amersfoort, Haarlem, Terschelling en Groningen bijeengekomen. Tijdens een besloten sessie werden vier verschillende maatregelen besproken.

Toegankelijke festivals voor mensen met een handicap staan gelukkig steeds vaker op de agenda. Sommige gemeenten en steden werken al aan een standaardisering van toegankelijke maatregelen bij festivals. Dit doen zij met subsidiemogelijkheden en certificeringen of ze starten een kennisplatform. Maar er zijn ook nog gemeenten die het volledig aan de festivals overlaten hoe zij omgaan met toegankelijkheid. Wat doen gemeenten al op dit gebied? En hoe wordt de gemeentelijke aanpak door de organisatoren ervaren? Wat helpt festivalorganisatoren hierin en wat niet?

Gemeenten en festivalorganisatoren delen hun (nieuwe) maatregelen en oplossingen, successen maar ook hun knelpunten. Tijdens een besloten sessie werden vier verschillende maatregelen besproken. In dit artikel lees je over het beleid van acht deelnemende gemeenten.

Maatregel 1: Subsidieverlening

Het verstrekken van een subsidie is een voor de hand liggende maatregel om festivalorganisatoren te stimuleren om hun evenement toegankelijk te maken voor mensen met een handicap. Mocht een festivalorganisator hier gebruik van willen maken, dan kunnen gemeenten daarbij enkele verzoeken doen. “Organisatoren moeten nadenken over hoe ze met toegankelijkheid omgaan”, vertelde Jantine Bouma, coördinator toegankelijkheid van de gemeente Groningen. “Ze kunnen dan in gesprek gaan met onze Werkgroep Toegankelijkheid om samen met hen te kijken naar aanpassingen en het evenement hierop te testen.”

De gemeente Amsterdam heeft een variatie hierop binnen het bredere kunst- en cultuurbeleid van de stad. “Geïnspireerd op New York hebben wij in 2019 nieuw beleid geïntroduceerd voor het aanvragen van een meerjarensubsidie voor cultuur. Organisaties moeten in dit geval een actieplan indienen om inclusie en diversiteit te bevorderen”, vertelde Araf Ahmadali, directeur Kunst en Cultuur van de gemeente Amsterdam. “Dit wordt een soort routekaart, gemaakt door de organisatie zelf, om inclusie en diversiteit binnen de organisatie – waaronder de toegankelijkheid – in de komende vier jaar te bevorderen. Daarnaast is het plan een belangrijk middel om te kijken waar binnen de bredere sector de uitdagingen liggen en daar als gemeentebeleid op te maken.”

In de gemeente Rotterdam maken ze gebruik van een innovatiebudget. Festivalorganisatoren kunnen zelf met vernieuwende ideeën komen en door middel van experimenten en innovaties de stad duurzamer, toegankelijker en inclusiever maken. De opgedane kennis en ervaringen worden hierna binnen de sector gedeeld.

Maatregel 2: Eisen stellen bij vergunningverlening

Een grote groep festivalorganisatoren komt niet in aanmerking voor een gemeentelijke subsidie. Deze festivals kunnen daarom de verzoeken van de gemeente rondom toegankelijkheid makkelijk naast zich neerleggen. In dit geval zou de gemeente eisen kunnen stellen bij de aanvraag van een evenementenvergunning. Hoewel dit een sterk middel is, voelen de gemeenten die bij de besloten sessie aanwezig waren daar weinig voor.

“De evenementenvergunning is in basis bedoeld voor een veilige inrichting van een evenemententerrein en een veilig verloop”, vertelde Renate van Braam, beleidsadviseur evenementen van de gemeente Amersfoort. “Onze vergunningverleners hebben voldoende kennis, ervaring en deskundigheid om een evenement daarop te controleren. Maar als je kijkt naar zachtere thema’s zoals duurzaamheid, inclusiviteit en toegankelijkheid ontbreekt dat nog. Wij zijn op dit moment afhankelijkheid van de kennis van de mensen die dit aanbieden in de markt. Toen wij bij Koningsdag 2019 als gemeente zelf een eerste stap maakten met extra voorzieningen voor mensen met een handicap, kwamen wij tot de ontdekking dat het invalidetoilet die door een leverancier was geleverd niet voor iedereen functioneerde. Wat dat betreft zijn wij zelf ook nog aan het leren.”

Ook in Amsterdam worden nog geen extra eisen rondom toegankelijkheid opgenomen in de evenementenvergunning. “Je zou willen dat zoiets niet nodig is”, zei Araf Ahmadali. “Wij willen evenementen en festivals, die al bezig zijn met toegankelijkheid en het goede voorbeeld geven juist een platform bieden. Zodat de sector daar zelf gesprekken over voert. De ervaring leert dat als wij als gemeente dingen gaan opleggen het nog niet altijd gebeurt. Of dat het niet snel genoeg gaat. Het is veel beter om eerst de samenwerking op te zoeken.”

Maatregel 3: Festivals voorzien van checklists & informatie

Veel gemeenten maken al gebruik van checklists om de toegankelijkheid te verbeteren. Deze verschilt echter nog per gemeente. “Het is overal maatwerk”, zei Jesse van Oostrum, clustercoördinator APV & Bijzondere Wetten van de gemeente Dronten. “Je hebt wel algemene kaders, maar zoiets kan lokaal verschillen door de doelgroep of het terrein.”

Toch is er een wens voor landelijke richtlijnen. “Je kan alles lokaal willen aanpakken en betrekken op de doelgroep”, zei Marieke te Poele, projectmanager van festivalorganisator Friendly Fire, “maar wij merken dat vooral in kleinere gemeenten er geen persoon toegankelijkheid of inclusie is. Dat is vaak geen onwil, maar gebrek aan capaciteit. Een grotere gemeente zou hierover met een kleinere gemeente het gesprek aan kunnen gaan en hen op weg helpen.”

Het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap (OCW) komt de gemeenten tegemoet met de Routekaart Toegankelijkheid. Deze kan als checklist worden gebruikt zodat organisatoren de toegankelijkheid kunnen verbeteren met de middelen die zij al tot hun beschikking hebben.

Maatregel 4: Festivals begeleiden en faciliteren met kennis en expertise

Festivalorganisatoren kunnen vanuit de gemeente hulp krijgen om hun festival toegankelijk te maken voor mensen met een handicap. Dit kan met behulp van ervaringsdeskundigen die vanuit de gemeente ter beschikking worden gesteld of door de samenwerking aan te gaan met collega’s uit de sector zelf.

“De gemeente Dronten heeft drie grote festivals die gelijkwaardig zijn qua omvang en die gebruik maken van hetzelfde evenemententerrein. Toch zijn ze uiteindelijk ook allemaal verschillend”, zei Jesse van Oostrum. “De Pinksterconferentie, Defqon.1 en Lowlands. Ondanks die verschillende doelgroepen zien we dat Stichting De Opwekking, die de Pinksterconferentie organiseert, zijn kennis doorgeeft aan Q-dance, de organisator van Defqon.1. Dat is mooi, want je hoopt als gemeente dat zij intensief met elkaar in gesprek zijn en dat het niet alleen maar zenden is vanuit onze kant.”

De gemeente Amsterdam hoopt ook dat de sector met een klein beetje hulp de handschoen oppakt. “Vanuit de gemeente hebben wij een tijdje terug – als onderdeel van een pilot- diverse culturele instellingen en cultuurfestivals laten screenen op toegankelijkheid”, zei Araf Ahmadali. “Daaruit is een rapport gekomen en zijn wij in gesprek gegaan met deze instellingen en organisatoren over wat zij nodig hebben om dit te verbeteren. Hierdoor is een soort Amsterdamse kopgroep ontstaan die de sector verder zou kunnen helpen.”

“Wij zitten eigenlijk met z’n allen nog in het beginstadium”, zei Janine de Roller van Stichting Bevrijdingspop Haarlem. “Het is belangrijk om in je organisatie iemand te hebben die al bij de productie vergaderingen zit op de onderwerpen inclusie en toegankelijkheid. Dat hebben wij een tijd geleden ook op duurzaamheid gedaan. En nu hoef ik dat niet eens meer te noemen omdat het vanaf het begin al wordt meegenomen, van catering tot productie. Als er iemand aan tafel zit met het petje inclusie en toegankelijkheid dan begint het allemaal in beweging te komen.”

Overview: hoe passen de verschillende gemeenten beleidsinstrumenten toe?

Soorten beleidsinstrumenten

Hieronder zie je een overzicht, met daarin welke beleidsinstrumenten waar worden toegepast. Het gaat om:

• Subsidieverlening voor toegankelijke maatregelen
• Vergunningverlening (eisen stellen om vergunning te krijgen)
• Voorzien van checklists & informatie rondom toegankelijkheid
• Begeleiding & faciliteren met kennis & experts

Extra toelichting per gemeente

Gemeente Rotterdam 

Gemeente Rotterdam werkt actief aan thema’s zoals toegankelijkheid en inclusie, dus ook aan toegankelijke festivals. Zij doet dat samen met de festivalorganisatoren en cultuurinstellingen in de stad. Bij Rotterdam Festivals wordt er scherp opgelet op dat het festivalprogramma in balans is, niemand wordt uitgesloten en een divers publiek aantrekt. Festivalorganisatoren worden uitgedaagd om bewust met dit onderwerp bezig te zijn. Dat vraagt om een inclusieve programmering en een inclusieve manier van werken aan die programmering. Om de evenementen in de stad duurzamer, toegankelijker en inclusiever te maken zijn vernieuwende ideeën nodig. Om festivalorganisatoren hiertoe te inspireren en te stimuleren, heeft Rotterdam een innovatiebudget uitgetrokken.  Bij Rotterdam Festivals denkt de gemeente mee, maakt het experimenteren en innoveren mogelijk. En stimuleert zij om opgedane kennis en ervaringen binnen de sector te delen. Het innovatiebudget gaat om een eenmalige bijdrage om iets nieuws te testen. De voorwaarde die daar tegenover staat, is dat er kennisdeling uit voort moet komen. Meer info hier.

Gemeente Arnhem

Gemeente Arnhem is in 2019 een traject gestart met acht koplopers van evenementenorganisatoren. Dit zijn vooral festivals om een Arnhemse Standaard Toegankelijkheid Evenementen (ASTE) te ontwikkelen i.s.m. met het Arnhems Platform Chronisch Zieken en Gehandicapten en New Pack- inclusion creators. Inmiddels is er een uitgebreide checklist ontwikkeld. Er wordt nagedacht hoe organisatoren gestimuleerd kunnen worden om zich aan deze standaardisering te kunnen houden. De gemeente heeft op het gebied van toegankelijkheid twee beleidsinstrumenten in ontwikkeling: subsidieverlening en vergunningverlening. 

Gemeente Utrecht 

Gemeente Utrecht geeft tips en informatie over toegankelijkheid en evenementen via twee websites. Ook is er een subsidie voor toegankelijke evenementen – zie hier en hier. Ook is er een subsidie, meer info hier.

Gemeente Zwolle

Gemeente Zwolle stelt momenteel geen eisen als het gaat om de toegankelijkheid van festivals en evenementen. Tot nu toe ligt de verantwoordelijkheid vooral bij de festivals zelf en stimuleert de gemeente door er aandacht voor te vragen en samen te werken met de belangenorganisatie Toegankelijk Zwolle. Zo verwijzen zij partijen door naar Toegankelijk Zwolle en Toegankelijk Zwolle benadert zelf ook actief partijen. Daarnaast heeft de gemeente ook een aantal informatiebijeenkomsten georganiseerd voor evenementenorganisatoren over toegankelijke festivals.

Gemeente Amsterdam

Amsterdamse culturele instellingen die onderdeel uitmaken van het Kunstenplan worden om een Actieplan Diversiteit en Inclusie gevraagd bij het indienen van hun subsidieaanvraag. De gemeente volgt hierbij Code Diversiteit & Inclusie en het uitgangspunt van de vier P’s: programma, publiek, personeel en partners. In de Actieplannen formuleren culturele instellingen hun doelen op het gebied van diversiteit en inclusie voor de komende vier jaar. Het verbeteren van fysieke en sociale toegankelijkheid maken expliciet onderdeel uit van deze actieplannen.

De afdeling Kunst en Cultuur van de gemeente Amsterdam biedt Amsterdamse culturele instellingen advies over het verbeteren van hun toegankelijkheidsbeleid. Zo organiseerde de gemeente in 2022 samen met De Uitvoerders een toegankelijkheidstraject. Hierin kregen 25 culturele instellingen op maat advies zodat ze concrete stappen zetten in de fysieke en/of sociale toegankelijkheid van hun instelling. De uitkomsten van dit adviestraject neemt de afdeling Kunst en Cultuur mee in het vormgeven van nieuw beleid. Hierbij kijkt zij ook naar informatie en kennisdeling. Tegelijkertijd kijkt zij naar concrete hulpmiddelen voor de sector om meer toegankelijk te zijn. Het delen van kennis en het creëren van bewustwording rondom fysieke en sociale toegankelijkheid staat centraal in het diversiteit en inclusiebeleid van Kunst en Cultuur van de gemeente Amsterdam. Via adviestrajecten i.s.m. De Uitvoerders worden Amsterdamse culturele instellingen geholpen en aangemoedigd om hun toegankelijkheidsbeleid te verbeteren. Hierin staat waardigheid en de beleving van de bezoeker met een fysieke of sociale beperking centraal staat.

Gemeente Dronten 

Gemeente Dronten organiseert twee keer per jaar een kennissessie voor organisatoren. Tijdens dit platform is toegankelijkheid één van de thema’s.  De gemeente heeft nog geen subsidieverlening voor toegankelijke maatregelen. Wel stelt het bij de vergunningverlening de eis van rolstoeltoegankelijke toiletten. 

Gemeente Amersfoort 

Gemeente Amersfoort geeft subsidieverlening voor toegankelijke maatregelen vanuit de afdeling Cultuur en afdeling Investeringen, Sport en Bewegen. Voor de nieuwe subsidieronde zal dit specifieker worden toegelicht.  De gemeente stelt geen eisen aan festivals en andere evenementen om een vergunning te krijgen. De inrichting van een evenemententerrein wordt getoetst op veiligheid (voor alle bezoekers met of zonder handicap). Expertise ontbreekt nu nog voor een goede toetsing van middelen. Via deze webpagina kunnen festivals en evenementen een checklist en informatie raadplegen. Bij het begeleiden en faciliteren worden ervaringsdeskundigen ingezet. De focus ligt nu op ‘bewustwording. De gemeente heeft een pilot uitgevoerd i.s.m. HandicapNL om gratis publieksevenementen, in de historische binnenstad, toegankelijker te maken. De ervaringen en adviezen die hieruit kwamen worden dit jaar meegenomen en gedeeld met andere organisatoren.

Gemeente Groningen 

De gemeente Groningen heeft een coördinator toegankelijkheid om toegankelijkheid te integreren in beleid en uitvoering. In het kader van het VN verdrag voor mensen met een handicap werkt de gemeente nauw samen met de Werkgroep Toegankelijkheid Groningen (WTG). Dit is een netwerk van ervaringsdeskundigen die verschillende handicaps vertegenwoordigen. De gemeente is momenteel bezig om de adviezen en ervaringen te vertalen naar beleid en uitvoering. Zij is in gesprek met medewerkers van cultuur en vergunningverlening over de integratie van toegankelijkheid in hun werkwijze en beleidsplannen. In principe geeft de gemeente Groningen subsidie op activiteiten. Zij vraagt van alle partijen die zij subsidieert dat ze nadenken over het bereiken van nieuw publiek. Er is daarbij aandacht in de culturele sector voor divers en inclusief programmeren. Een instelling kan bijvoorbeeld in zijn jaarprogramma begroten dat er een voorstelling komt waar specifiek aandacht is voor een bepaalde doelgroep. Als dat tijd en middelen kost, mag dat uit de subsidie. 

Op dit moment stelt de gemeente Groningen geen eisen aan toegankelijkheid om een vergunning te verlenen. Wel denkt zij hierover na en is zij in gesprek met de WTG. Bij het verlenen van de vergunning aan een festival hebben gemeenteambtenaren te maken met wisselende situaties, zoals grootte, locatie en soort muziek. Dit maakt het lastig om generieke maatregelen voor te stellen. Organisatoren dienen rekening te houden met veel verschillende aspecten zoals bijvoorbeeld toegankelijkheid, veiligheid, ecologie en duurzaamheid. Voor het stellen van eisen aan toegankelijkheid is volgens de gemeente de handhaafbaarheid een belangrijke voorwaarde. De gemeente Groningen vraagt instellingen een visie te formuleren op de Code Diversiteit en Inclusie (dit is nog niet verplicht). Op de website van de gemeente staat informatie over het organiseren van toegankelijke evenementen, hier staat ook een link naar de routekaart toegankelijke festivals.

De Werkgroep Toegankelijk Groningen (WTG) is een officiële adviesgroep van de gemeente Groningen. Dit zijn ervaringsdeskundigen die vrijwillige meedenken over toegankelijkheid. Aangezien er veel verschillende handicaps/beperkingen zijn, die elk weer hun eigen behoeftes hebben, is het handig dat binnen de WTG mensen met verschillende handicaps vertegenwoordigd zijn.

Deze besloten sessie op ESNS is voorafgegaan aan de talkshow Toegankelijk Festival zoekt Toegankelijke Gemeente. Beide zijn georganiseerd van vanuit Onbeperkt Feest, een initiatief van HandicapNL en Green Events. Hierin werken koplopers van outdoor muziekfestivals samen in bewustwording en kennisdeling, en zetten concrete stappen in toegankelijkheid. Zij maken stap voor stap hun festivals daadwerkelijk voor iedereen toegankelijk. Deze festivals zijn: Amsterdam Roots Festival, STRAF_WERK, Awakenings, Amsterdam Open Air, Oerol, Bevrijdingspop Haarlem, Wonderfeel, Milkshake, Paaspop, Opwekking en Vunzige Deuntjes. Dit artikel is geschreven door Frank Teklenburg (contentcoördinator) en Leyla Çinibulak (programmamanager), beide werkzaam bij HandicapNL. Onbeperkt Feest wordt mede mogelijk gemaakt dankzij de Nationale Postcode Loterij.