Is echt iedereen welkom op jouw festival? Toegankelijke festivals voor mensen met een beperking staan steeds vaker op de agenda. Gelukkig zetten meer festivals, belangenorganisaties, gemeenten en de rijksoverheid stappen in toegankelijkheid. Maar wat is een toegankelijk festival eigenlijk? En wanneer zullen we het niet meer over toegankelijke festivals hebben – simpelweg omdat het vanzelfsprekend is dat iedereen welkom is, met of zonder beperking?

Wat is een beperking?

Welke term gebruik je: handicap of beperking? De groep mensen met een handicap of met een beperking is zo divers. Divers in soorten handicap maar ook divers in hun verschillende behoeften. Binnen één groep van mensen met eenzelfde handicap bestaan al zoveel visies, wensen en behoeften. Deze diversiteit zien we ook terug in het gebruik van de termen. Bij de ene kennis- of belangenorganisatie (o.a. Ieder(in), Vereniging voor Gehandicaptenzorg Nederland en Disabilities Studies in Nederland) wordt het woord beperking gebruikt, bij de andere handicap. Tip: neem contact op met een lokale belangenorganisatie voor mensen met een handicap in de desbetreffende gemeente van jouw festival en ga in gesprek over de behoefte.  

Voorvechtster van toegankelijkheid Lucille Werner:

“Ik weet als geen ander hoe het voelt om bekeken te worden. Omdat je anders bent. En welke gevolgen dat kan hebben. Voor school, je werk en voor het maken van vrienden. Schaamte en uitsluiting liggen op de loer. Je wilt wel meedoen maar je weet niet hoe. Opkomen voor die mensen is mijn drijfveer, voorheen in mijn televisiewerk en nu als politica. We zijn niet allemaal gelijk, maar wel gelijkwaardig. En ieder mens verdient een kans om geluk na te streven. Of je nu ouder bent, deel uitmaakt van de LHBTIQ+-gemeenschap, moeite hebt met lezen en schrijven, in armoede leeft, of een handicap hebt. We hebben iedereen nodig.”

Handicapmodellen

Wat een handicap is, is eigenlijk afhankelijk van hoe er in de samenleving naar een handicap wordt gekeken. Hiervoor zijn verschillende handicapmodellen. Zowel het charitatieve als het medische model leidt vaak tot onzichtbare drempels zoals (on)bewuste vooroordelen, stigma en uitsluiting.

Gelukkig zien we hier een verschuiving in en gebruiken meer organisaties tegenwoordig het sociale model, centraal hierin staat; 

• Het stigma moet aangepakt worden;
• Het probleem zit in de samenleving: iets is ontoegankelijk;
• Drempels moeten worden weggenomen om gelijkheid te realiseren.

Het culturele model ziet diversiteit in een samenleving als een meerwaarde en een sterkte. Handicaps maken deel uit van de culturele diversiteit.

VN-verdrag Handicap

Vanaf 2016 geldt in Nederland een speciaal akkoord: het VN-verdrag Handicap. Hierin zijn gelijkwaardige participatie en toegankelijkheid belangrijke doelstellingen. Met het programma ‘Onbeperkt meedoen!’ geeft de overheid sinds 2018 praktische uitwerking aan het verdrag. Samen met maatschappelijke organisaties wil dit programma een maatschappelijke beweging in gang zetten zodat mensen met een handicap kunnen leven zoals zij dat zelf willen.

Soorten beperkingen

Om welke beperkingen gaat het nu en hoeveel mensen met een handicap leven in Nederland? Er zijn veel soorten beperkingen. Ze kunnen meervoudig zijn, permanent of tijdelijk. Om hoeveel mensen met een handicap het gaat, is lastig te zeggen. Want er zijn ook tijdelijke of onzichtbare beperkingen, en niet alle gevallen zijn geregistreerd. Wel geven sommige organisaties een richting in getallen. Centraal Bureau voor de Statistiek schrijft het volgende op haar website over verstandelijke, lichamelijke en zintuiglijke beperking:

Volgens het CBS heeft 27,2% van de Nederlandse bevolking boven de 4 jaar een blijvende beperking. Veel mensen denken bij een handicap gelijk aan een persoon die in een rolstoel zit. Echter er zijn ook mensen die wel kunnen staan of een klein stukje kunnen lopen maar afhankelijk zijn van een rolstoel. Ook binnen de groep van mensen met een visuele beperking zijn er verschillen. Zo kun je vermindert zicht hebben tot volledig blind zijn. Bij doofheid geldt hiervoor hetzelfde als ook voor elke andere handicap. Dit gaat in gradaties en ieder mens is uniek.

Zichtbare en onzichtbare beperkingen
De zichtbaarheid van een beperking vormt een ander belangrijk verschil. Wanneer iemand bijvoorbeeld moeilijk praat, in een rolstoel zit of blind is, heeft dat al meteen gevolgen voor het verwachtingspatroon van de buitenwereld. De lat komt op voorhand op een andere plek te liggen. Dat is niet het geval wanneer je geen zichtbare fysieke beperking hebt, maar er sprake is van chronische vermoeidheid en cognitieve beperkingen zoals geheugen- en concentratieproblemen, prikkelgevoeligheid, moeite met ‘schakelen’ en keuzestress. Voor mensen met een onzichtbare beperking is het belangrijk dat er meer bewustwording is in de samenleving. Dit kan je als organisator doen door je team, crew en onder je publiek hiervan bewust te maken.

Bewustwording

De eerste stap naar toegankelijke festivals begint bij bewustwording. Dat wij, als samenleving, ons bewust worden van zichtbare en onzichtbare drempels voor mensen met een handicap.

Toegankelijkheid betekent dat iedereen zich welkom en gewenst voelt en dat men zo min mogelijk obstakels ervaart. Toegankelijk zijn betekent dat iedereen in de samenleving mee kan doen. Met of zonder  handicap. Iedereen moet in ieder geval de vrije keuze hebben om naar een festival te gaan. Om mee te kunnen doen en te genieten van  een festival. 

Het Rijksmuseum heeft in de recente publicatie Rijksmuseum. Onbeperkt Toegankelijk treffend verwoordt:

Toegankelijkheid = combinatie van gelijkwaardigheid + gastvrijheid + zelfstandigheid

Gelijkwaardigheid gaat over dat je net als een ander naar binnen kunt, mee kunt doen.

Gastvrijheid gaat over dat iedereen zich welkom en gewenst voelt, maar ook normaal en vriendelijk behandeld wordt. En niet ongevraagd hulp aangeboden krijgt of meer dan normaal aangekeken wordt.

Zelfstandigheid betekent zelfstandig je entreekaart kopen, zelfstandig naar binnen kunnen. Niet iedere rolstoelgebruiker wil namelijk geduwd of begeleid worden. Een ander voorbeeld is goede bewegwijzering en hulpmiddelen toestaan zoals scootmobielen, loopfietsen en elektrische rolstoelen. Dit vergroot de zelfstandigheid van mensen met een fysieke handicap. 

Er bestaan meerdere vormen van toegankelijkheid, bijvoorbeeld:

Kort samengevat, toegankelijkheid start bij bewustwording. Bewustwording van de zichtbare en onzichtbare drempels voor mensen met een handicap.  Zichtbare drempels gaan over de fysieke, digitale, sociale en financiële ontoegankelijkheid. Onzichtbare drempels gaan over vooroordelen, stigma’s en (onbewuste) uitsluiting. Waar kun je als festivalorganisator beginnen? En hoe weet je of je het goed doet?

Tip: begin met één doelgroep, één programma of één bepaalde festivalbeleving. Op basis van deze ervaring kun je het verder uitbouwen. Het is belangrijk om samen de transitie stap voor stap naar toegankelijke festivals te maken.

In 2022 lanceerden HandicapNL en Green Events samen met festivalorganisatoren de Onbeperkt Feest-belofte: koplopers van outdoor muziekfestivals werken samen in bewustwording en kennisdeling, en zetten concrete stappen in toegankelijkheid. Zij maken stap voor stap hun festivals daadwerkelijk voor iedereen toegankelijk. Wil je aan de slag moet toegankelijkheid? Download de DLE en lees alle kennisartikelen van Onbeperkt Feest.

Werk je niet voor een festivalorganisatie maar heb je wel ideeën of toevoegingen op dit artikel? Heb jij een goed voorbeeld van een toegankelijk festival of programmaonderdeel? Neem contact op met Onbeperkt Feest via tinha@greenevents.nl.