Dit artikel was origineel gepubliceerd op Lab Vlieland en kan hier gelezen worden. 

Zero-emissie Bouwmaterieel: lessen uit de festival praktijk

De urgentie van klimaatverandering vraagt om snelle en concrete acties in alle sectoren, inclusief de evenementen- en bouwsectoren. Festivals kunnen hierin een belangrijke voortrekkersrol spelen door nieuwe technologieën en duurzame oplossingen uit te proberen, de eerste vraag in de markt te creëren door over te stappen (aanjaag plek) en te laten zien dat het al kan.

Een belangrijk onderdeel van de voetafdruk van zowel evenementen als bouwplaatsen is het reis & transport gedeelte. Dit vormt een grote uitdaging op weg naar klimaatneutrale bedrijfsvoering, laat staan emissievrije bedrijfsvoering. Een lastig onderdeel van dit deel van de verduurzaming is het gebruik van (zware) bouwmachines. Bouwmachines zoals ruwterreinheftrucks (Manitou’s), ruwterrein-golfkarren (gators, buggies), verreikers en hoogwerkers spelen een cruciale rol bij de op- en afbouw van festivals. Deze machines zijn traditioneel hoofdzakelijk (fossiele) diesel gedreven, wat een grote hoeveelheid problemen voor moderne bouwplaatsen en festivals oplevert. Klimaatuitstoot (opwarming van de aarde, Parijs en EU doelen), stikstofdepositie (nadelige gevolgen biodiversiteit), fijnstof (schadelijk voor de gezondheid), geluidsoverlast (nadelige gevolgen voor biodiversiteit, gezondheid) zijn daar de belangrijkste van.

Het Into The Great Wide Open (ITGWO) festival zet zich in als aanjager van de transitie en besloot daarom om in 2024 volledig over te stappen naar emissievrij bouwmaterieel en hiermee het eerste praktijkvoorbeeld – middelgroot buiten festival – in Nederland te creëren.

Om dit voor elkaar te krijgen en de impact ver buiten de festivalterreinen te laten landen, werd de samenwerking aangegaan met het innovatieve machine-deelplatform Emission-0 – waar de benodigde emissievrije bouwmachines gevonden konden worden bij bouwsector aanbieders in Nederland. Top Sector Logistiek (TSL), die het onderzoek en ondersteuning van het etalageproject voor hun rekening namen. En Greener Power Solutions, die de emissievrije energie voor alle festivallocaties en daarmee ook voor het emissievrije bouwmaterieel leverden.

De lessen uit dit project zijn samengebracht in het rapport ‘Rapportage ZE bouwmaterieel ITGWO’. In dit artikel bespreken we de meest opvallende inzichten.

Inzicht in de kostenverschillen tussen fossiel en elektrisch materieel

De overstap naar elektrisch bouwmaterieel gaat momenteel nog gepaard met hogere kosten. Uit dit praktijkonderzoek bleek dat elektrisch materieel momenteel gemiddeld 30-50% duurder is in vergelijking met de gebruikelijke fossiele alternatieven. Met de grootste verschillen bij zwaar materieel zoals verreikers en heftrucks en slechts kleine verschillen bij gators en busjes.

Ook werd duidelijk dat elektrisch materieel lagere operationele kosten met zich meebrengt door efficiënter energieverbruik en de switch van brandstof- naar elektriciteitsprijs. Hier wordt een deel van de extra kosten aan de huur weer mee gecompenseerd.

Mogelijkheden om kosten verschillen te overbruggen

Door de overstap naar emissievrij bouwmaterieel komen er nieuwe mogelijkheden beschikbaar, om dit gedeelte van de productie mee te bekostigen.

Subsidies en innovatiegelden worden door diverse overheden en fondsen aangeboden om de eerste praktijkvoorbeelden financieel te ondersteunen.

Sponsoring door fabrikanten en leveranciers is vaak beschikbaar om nieuwe elektrische alternatieven in de markt te helpen zetten en de emissievrije bouwmaterieel markt te ontwikkelen.

Efficiënt gebruik van machines door scherpere differentiatie van welke machines het best geschikt zijn voor welke taken. Geen one size fits all aanpak meer, zoals veel festivals met de Manitou M30 gewend zijn. Het inzetten van kleinere machines voor lichtere werkzaamheden bleek een zeer effectieve strategie.

Bovendien wordt het kostenverschil kleiner naarmate de markt groeit. Wanneer bijkomende voordelen zoals minder geluid en emissies worden meegewogen, blijkt emissievrij materieel al een aantrekkelijke optie te worden.

Vergelijking van emissies: NOx, CO2 en fijnstof

De overstap naar emissievrij bouwmaterieel resulteerde in een aanzienlijke reductie van CO2, NOx en fijnstof. Dit werd vooral gerealiseerd door de combinatie van het gebruik van hernieuwbare stroom – uit het grid in combinatie met batterijen – en de inzet van elektrisch i.p.v. fossiel aangedreven bouwmaterieel.

In de bovenstaande grafieken is het verschil te zien in NOx en CO2e emissies tussen 2023 toen er op ITGWO nog traditioneel bouwmateriaal werd gebruikt dat op HVO reed – gebruik van de duurzame biobrandstof HVO resulteert in netto 90% fossiele CO2 besparing t.o.v. fossiele diesel – en het geëlektrificeerde bouwmaterieel dat op zonnestroom uit het grid, reed in 2024. Hoewel alle festivalterreinen van ITGWO sinds 2023 bijna helemaal op Vlielandse zonnestroom draaien, waren er zowel in 2023 als 2024 wat technische uitdagingen waardoor de back up generatoren kortstondig aan moesten – totaal 95% zonnestroom en 5% HVO – aangezien deze ook op HVO draaien blijft de fossiele uitstoot zeer beperkt.

De overstap op zero-emissie bouwmaterieel brengt dus een 100% reductie teweeg w.b. de uitstoot van NOx en CO2 uit deze machines, wel bleef het transport van en naar de locatie een uitdaging voor verdere emissiereducties. Emissievrij, langer en zwaarder transport blijkt voor veel leveranciers nog een grote uitdaging. Dit zal onderdeel zijn van vervolgprojecten.

Uitdagingen en opstekers ZE-bouwmaterieel in de praktijk

De implementatie van elektrisch bouwmaterieel bracht zoals verwacht een aantal operationele uitdagingen met zich mee.

Beperkte beschikbaarheid van ZE-materieel in aantal en variatie is een duidelijke drempel. Hierdoor was het soms moeilijk om voor elke taak het juiste materieel te vinden. Emission-0 deel platform bood hierin een belangrijke oplossing door de machines van bouwpartijen vindbaar en huurbaar te maken.

Technische storingen zoals vocht gerelateerde storingen en uitval van laadapparatuur zijn voorgekomen, waardoor er meer flexibiliteit in de inzet werd gevraagd.

Gebrek aan standaardisatie in laadstekkers, laadprocedures en opstartprocessen werd als een duidelijke uitdaging ervaren. In sommige gevallen werd materieel niet (op tijd) geladen vanwege onduidelijkheden en gebrek aan ervaring en kennis over de juiste laadapparatuur.

Ontbrekende (laad)instructies en het gebrek aan kennis, zorgden soms voor meer moeite om laadpoorten te vinden of de juiste laders te identificeren.

Maar tegenover de uitdagingen stonden juist ook heel veel positieve ervaringen. 

Een veel gehoorde zorg vooraf was, of de batterijcapaciteit toereikend zou zijn voor de festival bouwdagen. Maar deze zorg bleek onterecht, bijna alle voertuigen hielden een volledige werkdag vol, al dan niet met een lunch-laadsessie.

Het stillere materieel verbeterde de communicatie op de bouwplaats enorm. Dat was een van de meest gehoorde voordelen die bij de bouwploegen genoemd werden.

Nadat de verschillende bouwploegen aan de emissievrije bouwmaterieel gewend raakten was de houding hoofdzakelijk positief, en werden vooroordelen over onvoldoende capaciteit en te lage prestaties ongegrond bevonden.

Snelladers bleken een uitkomst voor flexibel gebruik van de elektrische machines. Vooral tijdens intensieve breek-periode bleek lunch-laden soms nodig en dan werkte dit vooral goed in combinatie met de bij bestelde snelladers.

Een heel belangrijke les uit dit project was dat het laden van machines de algemene stroom piekvraag niet verder verhoogde. Doordat de behoefte om te laden vooral tijdens op- en afbouw en ‘s nachts is, wanneer de stroomvraag van de rest van het festival relatief laag is.

Conclusies en aanbevelingen

De algemene conclusie uit de praktijklessen is duidelijk. 

Het emissievrij opbouwen van festivals en draaien van bouwplaatsen is met het huidige beschikbare materieel goed mogelijk voor koploper partijen.

Het maakt een volledige reductie van klimaat (CO2e) en lokale uitstoot (NOx, Sox en fijnstof) door emissievrij bouwmaterieel is mogelijk, wanneer er met zon- en windstroom geladen wordt.

Het maakt werken met bouwmaterieel effectiever, aangenamer en veiliger door complete eliminatie van motorlawaai.

De daadwerkelijk gebruikers zijn na eerste gewenning overweldigend positief over het gebruik van emissievrij bouwmaterieel door bijkomende voordelen.

Batterijcapaciteit is (in de meeste gevallen) toereikend voor festival bouw- of bouwplaats energievraag in de praktijk.

Ondanks het – nu nog – relatief lage variëteit en aanbod van emissievrij bouwmaterieel, is het benodigde materieel wel degelijk beschikbaar. Dit gaat niet meer op wanneer er een grootschalige overstap naar emissievrij bouwmaterieel binnen de festival- en bouwsector zou plaatsvinden. Daarvoor is een grote opschaling van het aanbod nodig.

Aan de standaardisering en betrouwbaarheid van het materieel moeten nog stappen gemaakt worden om gebruiksgemak en inzet zekerheid te verhogen. 

Tegenover de nu nog hogere kosten, staan gedeeltelijk nieuwe kostendekkende mogelijkheden waardoor het financiële plaatje haalbaar is. Ook zullen de huidige prijzen zeker nog dalen door opschaling van de markt.

Uit deze praktijklessen kwamen ook een aantal praktische aanbevelingen voort. Vooral voor festivals en bouwpartijen die de overstap willen maken naar emissievrij bouwmaterieel, maar ook voor de sector en de overheid.

Professionalisering van laadinfrastructuur is nodig. Zorg voor machines en laadinstructies die bestand zijn tegen vocht, zand en stof. Tot die tijd kan een overdekt laadplein uitkomst bieden. Standaardiseer laadprocedures en stel een laadverantwoordelijke aan.

Samenwerking en innovatie is nodig. Werk samen met verhuurders en fabrikanten om het aanbod van ZE-materieel uit te breiden. Maak gebruik van subsidies en innovatiegelden om de kostenverschillen met fossiel bouwmaterieel te verkleinen.

Kennis en training zijn nodig. Train je crew en andere gebruikers in het veilig en efficiënt omgaan met ZE-materieel. Verhoog het bewustzijn over de voordelen, zoals minder geluidsoverlast en nul emissies om de buy-in van de daadwerkelijke gebruikers te vergroten.

Toekomstgericht handelen is nodig. Gebruik de ITGWO-case als blauwdruk voor andere evenementen en projecten zodat het wiel niet steeds opnieuw hoeft uitgevonden te worden. Investeer in telematica en monitoring technologie om dataverzameling betrouwbaarder te maken, zodat er naast een duidelijk inzicht in het gebruik ook efficiëntie winst gemaakt kan worden in het gebruik.

Het ITGWO-project toont duidelijk aan dat dit gedeelte van circulaire en klimaatneutrale festivals en bouwplaatsen reeds mogelijk is. Het emissievrij bouwen en breken van festivals is haalbaar. Met de juiste regelgeving, lange termijn investeringen, professionalisering en samenwerking kan ZE-materieel de standaard worden in de evenementen- en bouwsector, en daarbuiten. Op naar klimaatneutrale en circulaire festivals, bouwplaatsen en samenleving.