Biobased, biologisch afbreekbaar of composteerbaar. Allemaal termen die heel duurzaam klinken maar in werkelijkheid is het ingewikkelder. Met de implementatie van de Single Use Plastics richtlijn (SUP) en andere veranderingen in regelgeving in 2021 zullen steeds meer plastic wegwerpproducten vervangen moeten worden door een duurzamer alternatief. In dit artikel onderscheiden we samen met experts Jelmer Vierstra (Natuur & Milieu) en Agnieszka van Batavia (The LCA Centre) de feiten van de fabels om je te helpen bij het maken van duurzame keuzes.

Biobased, biologisch afbreekbaar of composteerbaar?
Laten we bij het begin beginnen. Wat is het verschil tussen biobased, biologisch afbreekbaar en composteerbaar? We vroegen het aan Agnieszka van Batavia, adviseur duurzame verpakkingen bij The LCA Centre.

Biobased
Biobased is een term die verwijst naar het begin van de keten – de herkomst van de grondstof waar het materiaal zoals bijvoorbeeld. plastic van gemaakt is. Het betekent namelijk dat deze grondstof gemaakt is van biomassa en is hiermee hernieuwbaar, dit in tegenstelling tot de meeste plastics, die voornamelijk bestaan uit aardolie (fossiel). Maar dit zegt nog niets over ‘duurzaamheid’. Voorbeelden van biobased producten zijn bekers van PLA en biobased-PE coatings in kartonnen bekers.

Biobased kan van reststromen gemaakt zijn of grondstoffen die specifiek voor het product worden geteeld en geoogst en hiermee landbouwgrond en water nodig hebben. De meeste plastics zijn gemaakt van fossiele grondstoffen denk hierbij aan PET, PP en PE. Fossiele grondstoffen zijn dus niet biobased.

Biologisch afbreekbaar
De termen biologisch afbreekbaar en composteerbaar verwijzen naar het einde van de levenscyclus van een product en zijn geen synoniem voor duurzaam. Ze geven aan dat het materiaal door natuurlijke activiteit van de micro-organismen afgebroken kan worden, in sommige gevallen onder natuurlijke omstandigheden (dus in de natuur). Maar dit gebeurt vaak alleen onder industriële omstandigheden (dus in een professionele composteringsinstallatie). Omdat ‘’de afbraak’’ hoe dan ook lang duurt en in veel gevallen dus helemaal niet onder natuurlijke omstandigheden plaatsvindt is composteerbaar geen oplossing voor zwerfafval en de plastic soup. Alle composteerbare materialen zijn biologisch afbreekbaar, maar niet alle biologisch afbreekbare materialen zijn composteerbaar.

Jelmer Vierstra: Een bierbeker van PLA is composteerbaar, maar vergaat niet onder natuurlijke omstandigheden. Voor het zwerfafval en plastic soup is zo’n beker dus geen oplossing. Het zorgt eerder voor verwarring omdat mensen soms wel het idee hebben dat dergelijke producten vanzelf vergaan.

Composteren
Composteren is een door mensen ontwikkeld proces dat een gecontroleerde omgeving nodig heeft waarbij de tijdcyclus, temperatuur en vochtigheidsgraad de nodige aandacht vergen of eisen. Huidige composteerinstallaties werken met een doorlooptijd van 2 tot 4 weken. Niet alle materialen die gebruikt worden voor (voedsel)verpakkingen kunnen in deze korte periode verwerkt worden. Daarnaast levert dit niet altijd juiste compost op die aan de specifieke kwaliteitseisen voldoet en dus als bodemverrijker gebruikt kan worden. De Monitor maakte hier eerder een interessante uitzending over.

Alleen zinvol als het leidt tot een verhoogde inzameling van organisch afval
In het verleden heeft een aantal festivals pilots uitgevoerd waarbij voedselverpakkingen werden gecomposteerd maar deze oplossing is nog niet op grote schaal inzetbaar. Daarnaast is het alleen zinvol als dit leidt tot een verhoogde inzameling van organisch afval. PLA bekers composteren is bijvoorbeeld geen duurzame oplossing. Je bent dan de grondstof kwijt en het is geen verrijking voor de compost want het wordt omgezet in CO2 en water.

Biobased materialen zijn niet per definitie biologisch afbreekbaar of composteerbaar
En nu de combinatie van het begin en het einde in beeld is: niet alle biobased materialen zijn biologisch afbreekbaar of composteerbaar. Het is ook niet perse wenselijk, zeker als het gaat om zogenaamde drop-in plastic soorten zoals bioPP of bioPET die wel recyclebaar zijn binnen de bestaande recyclingsystemen. Deze plastic soorten komen chemisch gezien 100% overeen met de fossiele variant en kunnen op dezelfde manier gerecycled worden als de fossiele versies. Je wilt voorkomen dat deze producten worden aangezien voor biologisch afbreekbaar, want dat zijn ze niet. Door het gebruik van de term biobased wordt dit nog wel eens gedacht.

Omgekeerd geldt dat er wel fossiele materialen bestaan die wél biologisch afbreekbaar of composteerbaar zijn. European Bioplastics heeft hier een handig overzicht van gemaakt.

Verbod op single use plastics (SUP)
Eerder schreven we een artikel over de aankomende veranderingen in wet- & regelgeving. Naast de invoering van statiegeld op kleine flesjes is er vanaf 3 juli 2021 ook een verbod op een aantal single use plastic (SUP) producten zoals borden en bestek. Dit verbod geldt ook voor alternatieve producten van bioplastics. Maar wat is dan wel een duurzame keuze?

Gebruik zo min mogelijk materialen
Probeer altijd te werken met zo min mogelijk materialen, en let er op dat er niet meer materiaal wordt gebruikt dan nodig. In veel gevallen is een herbruikbaar alternatief het meest duurzaam. Het zorgt in ieder geval voor zo min mogelijk zwerfafval en heeft ook het meest duurzame imago. Dat kan je doen door verschillende opties met elkaar te vergelijken en te testen. Wil je echt een stap zetten in de richting van circulariteit, onderzoek dan hoe je naast de bekers ook herbruikbare voedselverpakkingen kan inzetten.

Volgens Agnieszka van Batavia is de keuze voor de meest geschikte verpakking sterk afhankelijk van de toepassing. Wat ga je serveren en aan wie zal bepalend zijn in de keuze voor deze verpakkingen. Denk bijvoorbeeld aan (ongecoat) kraft karton of heb je iets steviger nodig zoals composteerbare materialen waaronder bagasse, palmblad of falcata hout?

PLA is ook plastic
In november 2020 publiceerde we het onderzoeksrapport waarin de milieu impact van herbruikbare en recyclebare bekers in kaart is gebracht. Het onderzoek liet zien dat de milieu impact van een biologisch afbreekbare PLA beker hoger is dan die van een beker gemaakt van PP of PET. Maar PLA is toch niet van fossiele grondstoffen gemaakt? Hoe kan het dan toch slechter zijn voor het milieu?

Jelmer Vierstra: Over het algemeen is biobased klimaatvriendelijker dan fossiel, een plantje haalt immers eerst CO2 uit de lucht. Maar het is niet zo zeker als het lijkt. De milieu impact van plastic producten hangt van veel factoren af, dat geldt voor zowel biobased als fossiele plastics. Afhankelijk van de landbouwpraktijken, de technische verwerking tot een plastic en welke afvalverwerking opties er beschikbaar zijn wisselt de milieu impact sterk. Door dit soort factoren kan het gebeuren dat biobased plastics toch een slechtere impact op het klimaat hebben dan fossiele plastics. Zoals in het voorbeeld van de PLA bierbeker. Het actieplan biobased kunststoffen geeft duidelijke richtlijnen hoe de duurzaamheid van biobased alternatieven beoordeeld moet worden. 

Minder (fossiele) grondstoffen gebruiken
Jelmer Vierstra: Naast veel minder single-use plastic gebruiken, is de belangrijkste uitdaging om plastics veel beter te gaan recyclen, zodat er minder primaire grondstof nodig is en er geen plastic meer in het milieu terecht komt. Het zal waarschijnlijk niet lukken om kunststoffen honderd procent circulair te maken, de recycle processen leveren altijd materiaalverliezen op.

Hernieuwbare grondstoffen
Dat betekent dat er ook op de lange termijn een stroom ‘nieuwe grondstof’ nodig is om de keten te sluiten. Die grondstof moeten we hernieuwbaar gaan produceren maar daar moeten we wel zorgvuldig naar kijken. Hernieuwbaar is namelijk niet automatisch hetzelfde als duurzaam. Hernieuwbaar betekent in de praktijk dat grondstoffen van landbouw processen afkomstig zijn, ook landbouw heeft een forse impact op onze leefomgeving. Het gebruik van reststromen vermindert de totale impact, maar is ook niet zonder duurzaamheidsrisico’s. Reststromen zijn bijvoorbeeld ook nodig om de bodemkwaliteit van de akker op peil te houden, en die kan je dus niet onbeperkt afvoeren en gebruiken om biobased plastic van te maken.

Milieu impact in de hele keten
Agnieszka van Batavia: Het is belangrijk om bij het maken van een Life Cycle Assessment (LCA) te kijken naar de impact van de hele keten en niet alleen naar de milieu-impact van een kilogram van een bepaalde grondstof. Een biobased grondstof kan dan een lagere milieu impact hebben, maar dat laat zich niet altijd vertalen naar een product dat ook beter scoort. Doordat er in de verwerking van deze biobased grondstof extra processen en/of additieven nodig zijn die de milieu impact van het eindproduct enorm verhogen. Deze aanpak is nu ook in het Nederlandse Actieplan Biobased Kunststoffen meegenomen.

Duurzaam inkopen
Sta je in de startblokken om een evenement te organiseren, zodra dit weer is toegestaan? Gebruik deze tijd dan om goede voorbereiding voor veranderingen in wet- & regelgeving. En houd rekening met de impact op het milieu bij het maken van je inkoop keuzes. De Ladder van Lansink geeft je hiervoor goede houvast.

Bieden deze stappen voor jou geen oplossing? Kies dan voor een product waarvan de milieu impact van de productie zo laag mogelijk is wanneer deze als restafval verbrand zal worden.