Afgelopen jaren ben ik verantwoordelijk geweest voor de circulaire foodcourts op de festivals van Apenkooi Events. Ieder jaar produceerden we de foodcourts duurzamer en we hebben hier ook verschillende awards mee gewonnen. Zo hebben we een streng inkoopbeleid waarbij er enkel met composteerbaar servies van dun hout en bagasse gewerkt mag worden en serveren we al jaren een vegetarisch menu op de festivals. Vervolgens maken we van het composteerbare servies en de etensresten compost, dit gebeurt binnen 24 uur op het terrein en in het zicht van de bezoekers. Op deze compost werd vervolgens weer voedsel verbouwd.

De laatste tijd ben ik me gaan verdiepen in het huidige voedselsysteem en hebben we vervolgens de keuze gemaakt om enkel plant-based voedsel aan te bieden op het menu. Ik ben er veel over te weten gekomen en deel graag interessante insights met mijn netwerk, zodat jullie ook de juiste keuze kunnen maken!

Impact van het huidige voedselsysteem op de planeet

Het voeden van miljarden mensen is onmogelijk zonder emissies te veroorzaken. Zelfs als we ooit koolstofvrije tractoren, koelkasten en fornuizen op hernieuwbare energie hebben en elektrische vrachtwagens om ons voedsel te vervoeren, zijn er nog steeds onvermijdelijke emissies. Zo stoot rijst methaan uit. Kappen we bossen om plaats te maken voor weilanden en gewassen en stoten we distikstofoxide (N2O) uit als we mest gebruiken. *1

De wereldwijde voedselproductie is in het huidige systeem verantwoordelijk voor ongeveer 26% van alle door de mens veroorzaakte uitstoot van broeikasgassen. *2 Hoewel 26% niet ZO slecht klinkt, betekent het dat zelfs als we alle andere bronnen van uitstoot vandaag zouden uitroeien, de uitstoot van voedsel alleen al in 2100 ons volledige koolstofbudget zou opgebruiken. Dus als we gewoon door zouden gaan met deze productie, zouden we met alle andere sectoren 80 keer minder moeten uitstoten als we binnen het budget willen blijven on de tempratuurstijging onder de 2°C te houden met een kans van 67%.

LCA – Life Cycle Assessment

De klimaatimpact van voedingsmiddelen is meestal gebaseerd op “levenscyclusanalyses”: een analyse die kijkt naar alle emissies van een product gedurende zijn bestaan, van productie tot transport, verpakking, gebruik en afvalbeheer. *4 In de meest gedetailleerde analyse van levenscyclusanalyses tot nu toe steken de rundvleesemissies erbovenuit. Gemiddeld stoot een kilo rundvlees 71 kilo CO2-equivalenten uit. Lam is ook hoog, met 40 kilogram. Varkensvlees stoot 12 kilo uit en pluimvee 10 kilo. Onderaan hebben we veel plantaardig voedsel. Aardappelen stoten bijvoorbeeld ongeveer 150 keer minder uit dan rundvlees. *5

Hoe moeten we meten?

Het belangrijkste aspect van voedsel is echter niet het gewicht, het is de nutriëntendichtheid. Een kilo rundvlees kan personen veel langer in leven houden dan een kilo aardappelen – dus hoe verandert de rangorde als we de uitstoot per calorieën of eiwit vergelijken?

100 gr rund:                   150 kcal,            18,5 gr eiwit,       7,9 gr vet

100 gr aardappelen:       67 kcal,             1,6 gr eiwit,        0,1 gr vet

Dan verandert er niet veel. Dierlijke eiwitten hebben nog steeds de grootste impact op het milieu en rund- en lamsvlees zijn ook uitschieters in de uitstoot per calorie. *7

Maar is dit eerlijk? Niet al het rundvlees is immers hetzelfde. Er zijn allerlei manieren om vee te houden, van puur grasgevoerd tot bio-industrie. Het slechtste rundvlees komt uit op 105 kilogram uitstoot per 100 gram eiwit – het beste op slechts 9 – een tienvoudig verschil. Daarentegen hebben de meeste andere voedingsmiddelen, vooral plantaardig, een veel smaller spectrum. Toch is de impact van het beste rundvlees groter dan de meest vervuilende plant. *8

Transport

Door lokaal in te kopen, kun je de uitstoot van transport en verpakking te vermijden. Maar het blijkt dat deze slechts 0,5 tot 2% van de totale uitstoot van rundvlees uitmaken. *9 Transport en verpakking samen zijn maar ongeveer 11% van alle voedselemissies.

Bijna alle uitstoot van voedseltransport wordt geproduceerd in de laatste kilometers, de regionale verplaatsingen over de weg die de markten en winkels in uw regio bevoorraden. Internationaal voedseltransport gebeurt meestal op vrachtschepen die waanzinnig efficiënt zijn.

Voor voedsel dat over zee wordt vervoerd, voegt transport eigenlijk niet veel toe aan de ecologische voetafdruk. Aangezien het grootste deel van ons voedsel over zee wordt vervoerd, is de uitstoot van transport slechts verantwoordelijk voor gemiddeld 6% van de CO2-voetafdruk van voedsel”.

Het verschepen van één kilogram avocado van Zuid-Amerika naar Europa genereert bijvoorbeeld ongeveer 0,3 kilogram CO2-equivalenten aan transportemissies en ongeveer 2,5 kilogram in totaal – terwijl één kilogram rundvlees van je plaatselijke slager op zijn minst 18 kg CO2-equivalenten kost. Dus zelfs wanneer ze over grote afstanden worden verscheept, veroorzaken emissies van bijna alle plantaardige voedingsmiddelen een lagere emissie dan lokaal geproduceerde dierlijke producten. *10

Volgorde impact

Veruit de ergste factor is de vernietiging van bossen voor landbouwgrond. Hierdoor komt niet alleen de CO2 vrij die in de flora was gebonden, het maakt koolstof vrij die in de bodem was opgeslagen en vernietigt het vermogen om het in de toekomst op te slaan. *13

Dit aspect is verantwoordelijk voor een groot deel van de emissies in rundvlees: de grootste vervuilers zijn boerderijen die regenwoud afbranden voor landbouwgrond. *14

1.     Emissies van ontbossing: het kan de impact van rundvlees verdubbelen of zelfs verdrievoudigen

2.     Voederkwaliteit – koeien die gras van lage kwaliteit of ander voer van lage kwaliteit krijgen, creëren meer methaanuitstoot door de spijsvertering en doen er langer over om te groeien.

3.     Mestbeheer – het achterlaten van mest in open gierputten zorgt voor aanzienlijke emissies, terwijl het vasthouden van de gassen en het omzetten in elektriciteit zorgt voor veel lagere emissies.

Landgebruik

Ongeveer de helft van ’s werelds ijs- en woestijnvrije grond wordt gebruikt voor landbouw, een gebied zo groot als heel Amerika plus China. *17 De helft van alle landbouwgrond is bestemd voor dieren. Het grootste deel is grasland, waarvan 65% niet kan worden omgezet in akkerland, dus het grazen van dieren is eigenlijk een zeer efficiënte manier om die gebieden te gebruiken, omdat we daar toch geen menselijk voedsel kunnen verbouwen. *18

De helft van alle landbouwgrond is bestemd voor dieren. Het grootste deel is grasland, waarvan 65% niet kan worden omgezet in akkerland, dus het grazen van dieren is eigenlijk een zeer efficiënte manier om die gebieden te gebruiken, omdat we daar toch geen menselijk voedsel kunnen verbouwen. *18 Ook al is het zo enorm, grasland alleen kan de herkauwers die erop leven niet ondersteunen. Wereldwijd ondersteunen graassystemen slechts 13% van de rundvleesproductie.

Dus al zouden we overschakelen op 100% grasgevoerd rund, zouden we gewoon veel minder rundvlees moeten eten – in de VS zou de rundvleesproductie met zo’n 70% moeten dalen als het uitsluitend op gras zou vertrouwen. De enige manier om aan onze grote vraag naar vlees te voldoen, is door gewassen te verbouwen en deze aan ons vee te voeren. En dan hebben we het nog niet eens gehad over kippen en varkens, die uitsluitend voedergewassen eten. Vanwege deze vraag naar voer wordt minder dan de helft van de granen in de wereld rechtstreeks als voedsel voor mensen gebruikt. 41% wordt aan dieren gevoerd.

Soja

Hetzelfde geldt voor soja. Er wordt veel gesproken over ontbossing in de Amazone voor sojaproductie, waarbij we denken aan sojamelk en tofu. Maar slechts 19% van de wereldwijde sojaproductie gaat naar producten voor mensen. Ongeveer 77% wordt gebruikt om dieren te voeren. *18

Land zonder voedselgewassen is niet automatisch ecologisch nutteloos. Een rundvleesvrij dieet zou ongeveer 2 miljard hectare vrijmaken, een veganistisch dieet zou ongeveer 3 miljard hectare land vrijmaken. *19 We zouden dit land kunnen gebruiken om bossen te laten groeien of wilde graslanden te herstellen – eigenlijk alles wat koolstof uit de atmosfeer zou kunnen zuigen. Als we 3 miljard hectare land zouden sparen, zou dat in 100 jaar ongeveer 800 miljard ton CO2 uit de lucht kunnen halen. Ter vergelijking: we stoten op dit moment ongeveer 50 miljard ton CO2-equivalenten per jaar uit. *20

Wat is een duurzaam dieet?

“Een dieet dat bestaat uit voedsel dat op de markt wordt gebracht met productieprocessen die weinig impact hebben op het milieu, dat de biodiversiteit en ecosystemen beschermt en respecteert, en qua voedingswaarde adequaat, veilig, gezond, cultureel aanvaardbaar en economisch betaalbaar is”

Dit wordt vaak geïllustreerd als plantaardige diëten. Om een idee te geven, een gemiddelde maaltijd heeft momenteel nog 1,7 kg CO2e, maar om de doelen te behalen die zijn vastgelegd in het akkoord van Parijs moet dit naar <0,5kg CO2e per gerecht.

Hoe kunnen we het best veranderen?

Een holistische benadering kan op meerdere maatregelen stuiten in plaats van alleen vlees en bewerkte voedingsmiddelen in het algemeen uit te sluiten. Een dergelijke holistische benadering kan worden ondersteund waaronder op planten gebaseerde dieetveranderingen, technologische verbeteringen en vermindering van voedselverspilling en ontdekten dat geen enkele maatregel voldoende is om de planetaire effecten tegelijkertijd op orde te houden, maar er zal een synergetische combinatie nodig zijn.

Dus er moet nog veel veranderen, maar er zijn meerdere routes te bewandelen. Iedere stap in de goede richting is onderdeel van de weg naar een systeem met minder impact. Dus wat eet jij morgen?!

Initiatieven die je helpen om een inzicht- of direct een lagere impact te krijgen

• Foodprint calculator
• Greenswapp
• Too Good To Go
• Instock (rescued food)
• Vega alternatieven zoals Beyond Meat

Bronnenlijst

*1 #WRI, How to Sustainably Feed 10 Billion People by 2050, in 21 Charts, 2018 https://www.wri.org/insights/how-sustainably-feed-10-billion-people-2050-21-charts

*2 Following OWID chart is based on the data from this study: https://ourworldindata.org/environmental-impacts-of-food?country=#food-production-is-responsible-for-one-quarter-of-the-world-s-greenhouse-gas-emissions

*3 #Clark et al., Global food system emissions could preclude achieving the 1.5° and 2°C climate change targets, 2020. https://science.sciencemag.org/content/370/6517/705

*4  #Stefanie Hellweg and Llorenç Milà i Canal, Emerging approaches, challenges and opportunities in life cycle assessment, 2014 https://science.sciencemag.org/content/344/6188/1109?ijkey=efa2a968694e64246748671ef9a1d80e95f9ad83&keytype2=tf_ipsecsha

*5 #Poore and Nemecek, Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers, 2018. https://science.sciencemag.org/content/360/6392/987

*6 #Nutritional Values  http://www.fao.org/3/X9892E/X9892e05.htm#P8217_125315

*7 #OWID, Environmental impacts of food production, 2021 https://ourworldindata.org/explorers/food-footprints?country=Beef+%28beef+herd%29~Lamb+%26+Mutton~Beef+%28dairy+herd%29~Prawns+%28farmed%29~Cheese~Pig+Meat~Poultry+Meat~Eggs~Rice~Tofu+%28soybeans%29~Milk~Tomatoes~Maize~Wheat+%26+Rye~Peas~Bananas~Potatoes~Nuts&Environmental+impact=Carbon+footprint&Metric=Per+100+grams+of+protein&By+stage+of+supply+chain=false

*8 #Poore and Nemecek, Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers, 2018. https://science.sciencemag.org/content/360/6392/987

 *9 #OWID, Environmental impacts of food production, 2021 https://ourworldindata.org/explorers/food-footprints?stackMode=relative&country=Beef+%28beef+herd%29~Lamb+%26+Mutton~Beef+%28dairy+herd%29~Prawns+%28farmed%29~Cheese~Pig+Meat~Poultry+Meat~Eggs~Rice~Tofu+%28soybeans%29~Milk~Tomatoes~Maize~Wheat+%26+Rye~Peas~Bananas~Potatoes~Nuts&Environmental+impact=Carbon+footprint&Metric=Per+kilogram&By+stage+of+supply+chain=true

*10 #OWID, You want to reduce the carbon footprint of your food? Focus on what you eat, not whether your food is local, 2020. https://ourworldindata.org/food-choice-vs-eating-local#avoid-the-small-share-of-foods-that-are-air-freighted

Quote: “Many of the foods people assume to come by air are actually transported by boat – avocados and almonds are prime examples. Shipping one kilogram of avocados from Mexico to the United Kingdom would generate 0.21kg CO2eq in transport emissions.11 This is only around 8% of avocados’ total footprint.12 Even when shipped at great distances, its emissions are much less than locally-produced animal products. […] We get this footprint value as: [9000km * 0.023kg per tonne-kilometer / 1000 = 0.207kg CO2eq per kg]. The average footprint of avocados is around 2.5kg CO2eq per kg.”

*11#OWID, 2020 https://ourworldindata.org/carbon-footprint-food-methan

*12 #Poore and Nemecek, Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers, 2018. https://science.sciencemag.org/content/360/6392/987

*13 #Lewis Simon L, Tropical forests and the changing earth system, 2006 https://royalsocietypublishing.org/doi/abs/10.1098/rstb.2005.1711?casa_token=eEBuakjTygkAAAAA:vs3Rul_BqNvO3zDY3Xzv27phr6euMZyyqYMf68ltqi-__ji4Cn6MMVbiYt0MVabcdOsteEdrcbdFkT2u

Quote: “Recent research on deforestation rates and ecological changes within intact forests, both areas of recent research and debate, are reviewed, and the implications for biodiversity (species loss) and climate change (via the global carbon cycle) addressed. Recent impacts have most likely been: (i) a large source of carbon to the atmosphere, and major loss of species, from deforestation and (ii) a large carbon sink within remaining intact forest, accompanied by accelerating forest dynamism and widespread biodiversity changes.”

*15 #OWID, Drivers of Deforestation https://ourworldindata.org/drivers-of-deforestation#beef-soy-and-palm-oil-are-responsible-for-60-of-tropical-deforestation

*16 #Tara Garnett, Cécile Godde et al., Grazed and confused , Food Climate Research Network Oxford Martin Programme on the Future of Food Environmental Change Institute, University of Oxford https://www.oxfordmartin.ox.ac.uk/downloads/reports/fcrn_gnc_report.pdf

17 #OWID, Land Use, 2019 https://ourworldindata.org/land-use

*18#M. N. Hayek & R. D. Garrett, Nationwide shift to grass-fed beef requires larger cattle population, 2018. https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/aad401

*19#OWID, If the world adopted a plant-based diet we would reduce global agricultural land use from 4 to 1 billion hectares, 2021. https://ourworldindata.org/land-use-diets#more-plant-based-diets-tend-to-need-less-cropland

*20#Poore and Nemecek, Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers, 2018. https://science.sciencemag.org/content/363/6429/eaaw9908