Als festivalorganisator wil je natuurlijk dat zoveel mogelijk mensen op jouw festival komen. Maar hoe zorg je er nou voor dat mensen met een beperking zich ook welkom voelen? Aan welke voorwaarden moet festival communicatie voldoen om inclusief te zijn?

1. De basis

Wat is inclusieve communicatie?

Inclusieve communicatie staat voor communicatie die niemand buitensluit en is gemaakt zodat elke potentiële bezoeker van jouw festival zich aangesproken voelt. Inclusie in de communicatie gebeurt op drie niveaus: inclusief in de samenwerking, inclusief in vorm, inclusief in inhoud.

Niveau 1: samenwerking met ervaringsdeskundigen

De beste inclusieve communicatie maak je met ervaringsdeskundigen, dus mensen met een beperking. Als je hen laat meedenken, mee laat ontwerpen en je het resultaat door de doelgroep met een beperking laat testen. Dan heb je een veel grotere kans dat je communicatie daadwerkelijk inclusief is. Realiseer je daarbij dat een individuele ervaringsdeskundige nooit een hele groep kan vertegenwoordigen. Ook niet een groep mensen met dezelfde beperking. 

Werken er geen ervaringsdeskundigen bij jouw festival? Dan adviseren we je om een adviesgroep van zeer diverse mensen met een beperking hiervoor samen te stellen. Het beste is als zij niet alleen verschillen qua beperking, maar ook als het gaat om verschillende eigenschappen en persoonlijkheden. Het beste is als zij niet alleen verschillen qua beperking, maar ook als het gaat om culturele achtergrond, leeftijd en seksuele voorkeur.  En het is handig als er zowel kritische als meer relaxte mensen tussen zitten.

Niveau 2: inclusieve vorm van je communicatie

Om te zorgen dat mensen ongeacht hun beperking je boodschap meekrijgen, is het belangrijk om communicatie in verschillende vormen aan te bieden. Iemand die blind is, heeft niet zoveel aan een filmpje of visuele bewegwijzering met iconen. Terwijl iemand met een verstandelijke beperking daar juist veel meer aan heeft dan aan lange teksten. Iemand die doof is, wil waarschijnlijk ondertiteling bij de trailer van je festival. Daar waar dat mogelijk is, pas je bestaande communicatiemiddelen aan. 

In gevallen waar aanpassen niet kan, zorg je ervoor dat de boodschap ook in een andere vorm beschikbaar is. Daarnaast is het belangrijk dat de informatie voor mensen met een handicap over toegankelijkheid goed vindbaar is op je website. Tot slot, het is slim om een centraal aanspreekpunt in te stellen voor vragen over toegankelijkheid.

Niveau 3: inclusieve inhoud van je communicatie

Het derde niveau gaat over de inhoud. Want wat je communiceert kan mensen met een handicap stimuleren om naar je festival te komen. Of het kan ze juist afschrikken. Dat wil niet zeggen dat er een set gouden regels is waaraan je je dient te houden. Mensen met een beperking zijn namelijk net zo divers als mensen zonder beperking. Ontwikkel het daarom met elkaar. Zo neem je hun perspectief mee ook op het inhoudelijke niveau. 

Waarom is inclusieve communicatie belangrijk?

Vanaf 2016 geldt in Nederland een speciaal akkoord: het VN-verdrag Handicap. Hierin zijn gelijkwaardige participatie en toegankelijkheid belangrijke doelstellingen zodat iedereen in de samenleving mee kan doen, dus ook mensen met een beperking. Het geeft je als festivalorganisator natuurlijk ook een goed gevoel als iedereen naar je festival komt. En dat kan, als je helder communiceert wat de voorzieningen en de eventuele obstakels zijn voor mensen met een beperking. Hoe opener je hierover bent, des te vaker komt iedereen omdat ze weten wat ze kunnen verwachten. 

Tevreden mensen met een beperking worden zo ambassadeur van je festival. Waardoor je doelgroepen bereikt die je nu wellicht nog niet bereikt. Onderzoek heeft bovendien uitgewezen dat bedrijven die hun inclusiviteit op orde hebben, meer winst maken. Omdat ze uiteindelijk al hun potentiële klanten bedienen.

2. Inclusief taalgebruik

Woorden en taalgebruik zijn niet neutraal. Elke vorm van taalgebruik verraadt onbedoeld hoe je in het leven staat en hoe je over zaken denkt. Als je bijvoorbeeld de woorden “wij” en “zij” gebruikt, laat je zien wie bij jou hoort en wie niet. Dat taal stiekem ook een houding verraadt zie je bijvoorbeeld in dit filmpje, gemaakt door Mari Sanders voor zijn programma Mari Staat Op.

Welke woorden moet ik gebruiken in plaats van invalide of mindervalide?

De meest gepaste term om te gebruiken is persoon of mensen met een beperking. Invalide betekent letterlijk onwaardig en mindervalide betekent minderwaardig. Zo wil niemand genoemd worden. MIVA-deck en MIVA toilet zijn zeer gebruikelijke termen in de festivalsector. Echter is MIVA is een afkorting van mindervalide. Daarom adviseren wij om te spreken over een rolstoeltoegankelijk toilet of een kijkplatform. Hieronder zie je op de foto een goedbedoelde actie: ‘respecteer de mindervalide dansvloer’.

Een handicap of een beperking?

Een handicap of een beperking betekenen iets anders. Ten eerste is een beperking een bredere term. Het verwijst zowel naar mensen met een handicap als naar mensen met een chronische ziekte. Ten tweede verwijst de term beperking tegenwoordig naar de lichamelijke of geestelijke toestand van de persoon met een beperking. 

De handicap ontstaat pas als de persoon met de beperking de maatschappij intrekt en problemen ervaart als gevolg van ontoegankelijkheid en andere vormen van uitsluiting. Een persoon is dus niet gehandicapt, maar de maatschappij is gehandicapt als het gaat om mensen met een beperking. Toch worden deze termen, ook door mensen met een beperking, door elkaar gebruikt. Het afwisselend gebruiken van de termen levert dan ook meestal geen problemen op.  

Eerst de persoon of eerst de beperking?

Onder mensen met een handicap is er discussie of “gehandicapte mensen” ook een acceptabele term is. Dat heeft ermee te maken dat sommige mensen met een beperking deze zien als belangrijk onderdeel van hun identiteit. Het is voor hen een geuzennaam. Ze worden liever blind of slechtziend persoon genoemd dan ‘persoon met een visuele beperking’. Dove mensen vinden het prima om Doven (met een hoofdletter) genoemd te worden. Zij zien zichzelf als een culturele minderheid met een officiële eigen taal: De Nederlandse Gebarentaal. 

Als je het niet zeker weet hoe iemand genoemd wil worden is het handig om het aan die persoon zelf te vragen. Maar als je op veilig wil zitten gebruik je dus: persoon met een (specifieke naam van een) beperking.

Taal die mensen met een beperking buitensluit

Van oudsher zijn mensen met een beperking buitengesloten. Er zijn veel negatieve woorden om hen aan te duiden. Dit zie je terug in het taalgebruik dat hoort bij sommige handicapmodellen. Handicapmodellen zijn manieren van denken over wat een handicap is en wat er moet gebeuren met mensen met een beperking. Zo zijn het charitatieve en medisch model nog steeds sterk aanwezig in onze maatschappij en beïnvloeden ze het taalgebruik over mensen met een beperking op een negatieve wijze.

Charitatief model van handicap

In het charitatieve model is de persoon met een beperking een zielig iemand getroffen door een vreselijk lot. Deze persoon moet medelijden en hulp krijgen van mensen zonder handicap. Hierbij horen woorden als: speciaal, extra, extra voorzieningen, speciaal onderwijs, bijzonder, noodlot, drama, hulpbehoevend, rolstoelgebonden.

Medische model van handicap

In het medische model is de persoon met een beperking iemand met een medisch probleem of afwijking. Deze persoon moet genezen en behandeld worden zodat deze zo “normaal” mogelijk wordt. Woorden die bij dat model horen zijn zorgtermen en medische termen zoals: patiënt, diagnose, behandeling, zorg, zorgenkindje, revalidatie, zorgbehoefte.

Bovenstaande termen kan je beter niet gebruiken omdat ze een negatieve houding uitdragen ten opzichte van mensen met een beperking. Blijf helemaal weg van denigrerende termen. Niet dwerg, maar klein persoon. Niet achterlijk, maar een persoon met een verstandelijke of intellectuele beperking. Niet rolstoelgebonden, maar rolstoelgebruiker. Geen doventolk, maar tolk gebarentaal. 

Inspiratieporno? Gaat dat over seks?

Is het dan een oplossing om alleen maar positief te communiceren over mensen met een beperking? Ook daar moet je een beetje mee uitkijken, want voor dat je het weet doe je aan inspiratieporno. 

Bij inspiratieporno worden mensen met een beperking neergezet als helden, ook als ze heel gewone dingen doen: werken, sporten, relaties en vriendschappen hebben of kinderen krijgen en opvoeden. 

Aan de ene kant is inspiratieporno bedoeld om mensen zonder handicap te inspireren. Het lijkt dus positief. Toch laat je met inspiratieporno onbedoeld zien dat er van mensen met een beperking niets verwacht kan worden: mensen met een beperking zijn zielige stumperds die passief achter de geraniums zitten. Of het zijn meteen paralympische helden die topprestaties leveren en jou moeten inspireren. Deze beeldvorming is niet realistisch.

Je ziet het vaak in stockbeelden terug: er zijn maar weinig beelden van mensen met een beperking die midden in de maatschappij staan. Laat staan dat ze gewoon de was aan het ophangen zijn, snot van hun koter wegvegen of met vrienden aan het feesten zijn.

Comédienne Stella Young verzon de term inspiratieporno en legt zelf in deze TED-talk op zeer indringende en humoristische wijze uit wat inspiratieporno is.

Onjuiste informatie over toegankelijkheid

Wat nodig is voor toegankelijkheid kan verschillen per persoon, ook al heeft een groep ogenschijnlijk dezelfde beperking. Zo zijn de meeste rolstoeltoegankelijke toiletten niet toegankelijk voor een elektrische rolstoel. Het is natuurlijk heel vervelend als je op een zogenaamd toegankelijk festival komt en het blijkt dus niet toegankelijk te zijn voor jou. 

Tip: De term “toegankelijk” zegt onvoldoende. Het is beter om de situatie zo precies mogelijk te omschrijven. Wat kunnen mogelijke obstakels zijn en welke voorzieningen zijn er precies getroffen op jouw festival? Dan kunnen mensen zelf bepalen of het voor hen toegankelijk is. 

Inclusieve communicatie staat en valt ook bij de bejegening van mensen met een beperking. Behandel alle volwassen mensen gelijk. Een festival is de ideale gelegenheid om contact te maken op basis van gedeelde interesses en om samen feest te vieren, voorbij beperkingen.

In dit filmpje zie je veel voorkomende blunders in de bejegening en hoe je ze kan vermijden.

Samenwerken aan een inclusieve festivalcommunicatie

Ook al volg je alle bovengenoemde adviezen, toch kan het nog best eens zijn dat je een blunder begaat. Het overkomt mensen met een beperking zelf ook, dus schaam je niet. Zie het als een leermoment en verbeter de inclusiviteit van je communicatie. Twijfel je over iets? Dan vraag je het gewoon aan een ervaringsdeskundige. Een belangrijke tip is om de informatie en inzichten over inclusieve communicatie te delen met alle festivalmedewerkers en vrijwilligers. Zo is iedereen op de hoogte en kan deze inclusieve sfeer uitstralen. Een sfeer waarin iedereen welkom is.